het verhaal van Henry Ford
Fordlândia (Ford-land) werd in 1928 middenin het dichte Amazonewoud uit de grond gestampt door Henry Ford, die de productie en toeleverantie van rubber voor de Ford Motor Company veilig wilde stellen met zijn eigen rubberplantage.
Een gebied van tienduizend vierkante kilometer aan de oevers van de Rio Tapajós werd gekocht van de Braziliaanse regering, het bestaande hout gekapt en heel veel rubberbomen geplant. Twee vrachtschepen met alle mogelijke materiaal voeren van Detroit naar Santarém om vandaar de resterende 250 km. over land verder te gaan.
Er werd een stad -Fordlândia- gebouwd naar Amerikaans voorbeeld en infrastructuur en de inheemse arbeiders kregen hierdoor te maken met een voor hen totaal onbekende cultuur maar ook met relatieve rijkdom, goede medische zorg en een prettige werkgever.
maar wie kan je vertrouwen..
helaas, het gebied dat aan Henry Ford was verkocht bleek, na onderzoek en door bemiddeling van ene Villares, het stuk land van Villares zélf te zijn, en nagenoeg onvruchtbaar voor welke beplanting dan ook door de zanderige grond. Daarnaast was het heuvelachtig en moeilijk met machines te bewerken, en buiten het bereik van oceaanschepen gedurende meerdere maanden in het jaar.
kennis van zaken
hadden Henry Ford en zijn staff dus niet, maar dat weerhield hem er niet van om Fordlândia te bouwen met een bioscoop, een ziekenhuis en winkels en rijen typisch Amerikaanse houten huizen met de tuin aan de straatkant waar brandkranen werden neergezet.
Dat er weinig kennis van zaken was bleek een aantal jaar later toen de rubberaanplant een ziekte kreeg omdat rubberbomen alleen goed kunnen groeien wanneer er andere vegetatie in de buurt is. En die was er niet meer omdat het hele gebied was gekapt voor de rubber aanplant.
Om het compleet te maken ontstond er na twee jaar een opstand onder de inheemse arbeiders omdat Henry Ford hen dwong te eten volgens Amerikaanse maatstaven en o.a. 'manioc' (meel van de maniocwortel dat tot de dagelijkse kost van Brazilianen behoort) verbood.
Belterra
na al deze tegenslagen besloot Henry Ford (die overigens nooit zelf op zijn avontuur in de Amazone aanwezig is geweest!) halverwege de jaren '30 zijn geluk te beproeven in het 100 km. noordelijker gelegen Belterra. Voor de tweede keer werd een gigantisch groot stuk land aangekocht en duizenden rubberzaden van de allerbeste kwaliteit uit Azië geimporteerd. Belterra ligt op een vlakte 150 meter boven de zeespiegel aan de Tapajós rivier waardoor het het hele jaar toegankelijk is voor grote zeeschepen. Ook Belterra werd gebouwd naar Amerikaans voorbeeld met een bioscoop, een ziekenhuis, winkels en grote huizen met tuinen aan de straatkant.
Maar ook hier had Ford de nodige tegenslagen: onvoldoende productie doordat de vruchtbare toplaag steeds wegspoelde door de hevige regenval en door opstanden van de arbeiders.
Halverwege de jaren '40 besloot Ford de ongelijke strijd op te geven, niet in de laatste plaats omdat in 1945 het syntetische rubber werd uitgevonden. Fordlândia en Belterra werden noodgedwongen verlaten met achterlating van alles wat er ooit werd gebouwd en naartoe gebracht.
Henry Ford verkocht zijn stukken land terug aan de Braziliaanse regering voor een schamele $250.000 waar hij meer dan $50 miljoen had geinvesteerd.
tegenwoordig
is Fordlândia een bizarre industriële 'spookstad' met maar een paar honderd inwoners. Alle fabrieksgebouwen, het ziekenhuis en de woningen inclusief inhoud staan er nog precies zo bij als toen ze werden verlaten.
In Belterra wonen door o.a. de kleinschalige rubberproductie en veeteelt meer mensen maar ook hier zijn veel gebouwen verlaten. Waaronder het ziekenhuis waar het lijkt, als je er binnengaat door de overgroeiende vegetatie, alsof men direct weer kan beginnen want rolstoelen, ziekenhuisbedden, operatietafels, een complete apotheek en patientenkaarten zijn nog allemaal aanwezig.
Wanneer je één van deze bijzondere, bijna surrealistische plaatsen wilt bezoeken kan dit middels een dagexcursie vanuit Santarém.
